اندومتریوز چیست؟ و روش های درمان آن
اندومتریوز یک اختلال دردناک با رشد بافت اندومتریوم(لایه داخلی رحم) به خارج از رحم است. اندومتریوز معمولاً تخمدان‌ها ، لوله‌های فالوپ و بافت لگن را درگیر می‌کند. این بافت همچون بافت اندومتریوم طبیعی عمل می‌کند که هر بار ضخیم می‌شود و با شروع دورۀ قاعدگی فرومی‌ریزد اما برخلاف بافت اندومتریوم طبیعی راهی برای خروج ندارد. در صورت درگیری تخمدان‌ها اندومتریوما تشکیل می‌شود.
در اندومتریوز، بافت‌های اطراف ممکن است تحریک شوند و درنهایت موجب زخمی شدن بافت و چسبندگی گردند. اندومتریوز می‌تواند دردناک باشد ( گاهی شدید ) خصوصاً در دوره‌های قاعدگی و یا باروری را با اختلال روبرو کند اما خوشبختانه اندومتریوز درمان‌های مؤثری دارد.
علائم بالینی
اولین علامت اندومتریوز، درد لگن همراه با قاعدگی است و ممکن است باگذشت زمان افزایش یابد. علائم و نشانه‌های رایج اندومتریوز شامل موارد زیر است:
• قاعدگی دردناک (دیسمنوره): درد و گرفتگی لگن قبل از قاعدگی شروع‌شده و چند روز بعدازآن ادامه دارد. همچنین ممکن است شما درد کمر و شکم هم داشته باشید.
• درد هنگام آمیزش: درد در طول یا بعد از رابطه جنسی با اندومتریوز شایع است.
• درد هنگام اجابت مزاج و دفع ادرار: این درد ممکن است در زمان قاعدگی وجود داشته باشد
• خونریزی بیش‌ازحد: ممکن است در طی قاعدگی و یا بین دو قاعدگی، خونریزی داشته باشید.
• نازایی: اولین بررسی برای درمان نازایی اندومتریوز است.
• دیگر علائم: شامل خستگی، اسهال، یبوست، نفخ و یا تهوع ممکن است در طول قاعدگی وجود داشته باشند.
شدت درد همیشه یک نشانه قابل‌اعتمادی نیست. ممکن است فرد مبتلابه اندومتریوز خفیف باشد اما درد بسیار زیادی تجربه کند و بالعکس. گاهی اندومتریوز با برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های التهابی لگن (PID) و یا کیست تخمدانی اشتباه گرفته می‌شود. همچنین ممکن است با سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) که دارای علائم اسهال، یبوست و درد شکم است هم اشتباه گرفته شود. IBS حتی می‌تواند همراه با اندومتریوز باشد و تشخیص را سخت کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
درصورتی‌که علائم و نشانه‌های احتمالی اندومتریوز رادارید حتماً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و با تشخیص درست مجموعه‌ای از متخصصان به درمان شما بسیار کمک می‌کند.
علل اندومتریوز
اگرچه علل آن مشخص نیست اما چند علل احتمالی شامل موارد زیر است:
قاعدگی عقب‌گرد: در این نوع قاعدگی، خون قاعدگی حاوی سلول‌های آندومتر به‌جای آنکه از بدن خارج شوند، از طریق لوله‌های رحمی وارد حفره لگنی می‌شوند. این سلول به دیواره لگن می‌چسبند، در آنجا رشد می‌کنند و در طول هر دوره قاعدگی ضخیم شده و خونریزی می‌کنند.
تبدیل سلول‌های صفاقی: طبق تئوری القایی سلول‌های صفاقی (سلول‌هایی که قسمت‌های داخلی شکم را می‌پوشانند) تحت تأثیر عوامل سیستم ایمنی و هورمون‌ها به سلول‌های شبه اندومتر تبدیل می‌شود.
تبدیل سلول جنینی: هورمون‌هایی مثل استروژن می‌توانند باعث تبدیل سلول‌های جنینی به سلول‌های شبه اندومتر شود.
زخم جراحی: بعد از جراحی مثل هیسترکتومی (خارج کردن رحم) و یا سزارین، سلول‌های اندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند.
انتقال سلول آندومتر: رگ‌های خونی یا سیستم لنفاوی ممکن است سلول‌های آندومتر را به قسمت‌های دیگر بدن منتقل کند.
اختلالات سیستم ایمنی: یک اختلال در سیستم ایمنی باعث می‌شود که بدن نتواند بافت اندومتر را که در بیرون از رحم رشد می‌کند تشخیص داده و از بین ببرد.
عوامل خطر
بسیاری از عوامل خطر ابتلا به اندومتریوز را افزایش می‌دهند شامل:
باردار نشدن بعد از ازدواج
شروع زودهنگام قاعدگی
یائسگی در سنین بالاتر
چرخه‌های قاعدگی کوتاه – به‌عنوان‌مثال ، کمتر از 27 روز
دوره‌های قاعدگی سنگین و طولانی‌تر از 7 روز
داشتن سطوح بالاتر استروژن در بدن و یا مواجهه بیشتر با استروژن با طول عمر بیشتر
شاخص توده بدنی پایین
سابقه ابتلای یک و یا چند نفر از اقوام نزدیک(مادر،خواهر،خاله و..) به اندومتریوز
هرگونه شرایطی که مانع عبور طبیعی قاعدگی از بدن شود
ناهنجاری‌های دستگاه تولیدمثل
اندومتریوز معمولاً چند سال پس از شروع اولین قاعدگی ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های اندومتریوز ممکن است به‌طور موقت با بارداری بهبود یابد و یا با یائسگی کاملاً از بین برود ، مگر اینکه استروژن مصرف شود.
عوارض
نازایی
یکی از عوارض شایع اندومتریوز، نازایی زنان است. تقریباً یک‌سوم تا نیمی از خانم‌های مبتلابه اندومتریوز به‌سختی باردار می‌شوند. برای حاملگی، باید تخمک آزادشده از تخمدان، در لوله فالوپ توسط سلول‌های اسپرم باردار شود و تشکیل تخم را دهد.
این تخم باید به دیواره رحم متصل شده و شروع به رشد کند. اندومتریوز ممکن است باعث انسداد لوله شده و از ادغام تخمک و اسپرم جلوگیری کند. افرادی با اندومتریوز خفیف تا متوسط می‌توانند باردار شوند، به همین دلیل پزشک از آن‌ها می‌خواهد که قبل از بدتر شدن شرایطشان، سریع‌تر باردار شوند.
سرطان
زنان دارای اندومتریوز، بیشتر دچار سرطان تخمدان می‌شوند و در موارد بسیار نادری ممکن است فرد بعد از چندین سال مبتلابه آدنوکارسینوم شود.
تشخیص
برای تشخیص اندومتریوز، پزشک درباره‌ی علائم ، محل درد و زمان شروع آن سؤالاتی می‌پرسد و تست‌هایی برای بررسی اندومتریوز انجام می‌دهد که شامل:
معاینه لگنی
پزشک برای بررسی هرگونه اختلال ازجمله کیست و زخم معاینه لگنی انجام می‌دهد.
سونوگرافی
در سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا تصاویری از داخل بدن نشان داده می‌شود. پزشک برای گرفتن تصاویر می‌تواند از دو روش استفاده کند: روش شکمی که وسیله‌ای به نام مبدل روی شکم شما قرار می‌گیرد و یا روش ترانس واژنینال که مبدل داخل واژن می‌شود.
برای بررسی کامل دستگاه تناسلی ممکن است هر دو روش را انجام شود. با سونوگرافی پزشک با قطعیت نمی‌تواند وجود اندومتریوز را تشخیص دهد اما امکان تشخیص کیست‌های آن وجود دارد.
MRI
تکنیکی برای ساخت تصاویر دقیق از درون بدن انسان است و به کمک یک میدان مغناطیسی به همراه امواج رادیویی تصویری از اعضای داخلی بدن در اختیار پزشکان قرار می‌دهد. در برخی موارد به جراح کمک می‌کند تا اندازه و موقعیت اندومتر را بداند.
جراحی لاپاروسکوپی
در بعضی موارد پزشک شما را به‌منظور لاپاروسکوپی به جراح ارجاع می‌دهد. لاپاراسکوپی با بیهوشی عمومی انجام‌شده و طی آن‌یک لوله‌ی نازک درون یک برش در شکم یا لگن زنان قرار داده می‌شود تا بتوان اندومتریوز را بررسی کرد.
هم‌زمان بیوپسی برای بررسی بیشتر نمونه بافت فرد انجام می‌شود. لاپاروسکوپی می‌تواند اطلاعاتی در مورد محل ، وسعت و اندازه اندومتر مشخص کند. در بعضی از موارد فرد با جراحی کاملاً درمان می‌شود.
درمان
درمان اندومتریوز معمولاً شامل دارو یا جراحی است و پزشک با توجه به علائم و شرایط شما نوع درمان را انتخاب می‌کند. البته پزشکان ابتدا درمان‌های غیرتهاجمی را درخواست می‌کنند و در صورت عدم درمان، جراحی پیشنهاد می‌شود.
داروهای ضد درد
ممکن است مسکن‌هایی ازجمله داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) ایبوپروفن (Advil ، Motrin IB ) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) برای کاهش درد قاعدگی تجویز شود. اگر به دنبال باردارشدن نیستید ممکن است هورمون تراپی هم تجویز شود.
هورمون درمانی
هورمون‌های مکمل گاهی در کاهش یا رفع درد اندومتریوز مؤثر هستند. بالا و پایین شدن هورمون‌ها در دوران قاعدگی باعث ضخیم شدن، ریزش و خونریزی اندومتر می‌شود. داروهای هورمونی ممکن است رشد بافت اندومتر را کند کرده و از شکل‌گیری مجدد آن جلوگیری کنند. این درمان موقتی است و قطع آن باعث برگشت علائم می‌شود. درمان‌های مورداستفاده در درمان اندومتریوز عبارت‌اند از:
داروهای ضدبارداری هورمونی بسیاری از خانم‌ها با مصرف این داروها قاعدگی کوتاه و سبکی دارند و در بعضی موارد استفاده‌ی دوره‌ای آن‌ها باعث کاهش و یا حذف درد می‌شود.
آگونیست ها و آنتاگونیست های هورمون ترشح‌کننده گنادوتروپین (Gn-RH). این داروها شرایطی مثل یائسگی را ایجاد می‌کنند که باعث کاهش تولید هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان و استروژن شده و از قاعدگی جلوگیری می‌کند. درنتیجه باعث کوچک شدن بافت اندومتر می‌شود.
مصرف دوزهای پایین استروژن همراه با آگونیست ها و آنتاگونیست های Gn-RH می‌تواند به رفع عوارض گرگرفتگی ، خشکی واژن و کاهش توده استخوان کمک کند. با قطع دارو، قاعدگی و توانایی بارداری برمی‌گردد.
پروژستین درمانی
انواع روش‌های درمانی پروژستین شامل: IUD همراه با levonorgestrel (Mirena, Skyla)، ایمپلنت ضدبارداری (Nexplanon)، تزریق ضدبارداری (Depo-Provera) یا قرص پروژستین (Camila)است. این درمان به قطع قاعدگی و رشد اندومتر کمک می‌کند و قادر به کاهش علائم و نشانه‌های اندومتریوز است.
مهارکننده‌های آروماتاز
این دسته از داروها باعث کاهش مقدار استروژن بدن می‌شود. پزشک ممکن است ترکیبی از انواع درمان‌های مهارکننده آروماتاز به همراه پروژسترون یا ترکیبی از درمان‌های هورمونی را برای درمان اندومتریوز تجویز کند.
جراحی محافظه‌کارانه
اگر مبتلابه اندومتریوز و در تلاش برای حاملگی هستید جراحی اندومتریوز ضمن حفظ تخمدان و رحم می‌تواند شانس موفقیت بارداری را افزایش دهد. جراحی می‌تواند به کاهش درد شما کمک کند اما ممکن است اندومتریوز و درد دوباره بازگردد. پزشک از روش لاپاروسکوپی یا جراحی سنتی شکم ممکن است برای درمان استفاده کند. جراحی لاپاروسکوپی حتی موارد شدید اندومتریوز را درمان می‌کند. بعد از عمل ، پزشک برای کاهش درد ممکن است داروهای هورمونی تجویز کند.
درمان بارداری
اگر فرد مشکلی در بارداری داشته باشد پزشک به همراه یک متخصص بارداری به او کمک خواهند کرد. درمان بارداری بسته به شرایط شما شامل راه‌های متنوعی از تحریک تخمدان‌ها تا IVF است.
هیسترکتومی و اوفورکتومی
یکی از اولین درمان‌های اندومتریوز هیسترکتومی(برداشت رحم) و اوفورکتومی (برداشت تخمدان) بوده است. اما امروزه متخصصان به دنبال روش‌هایی برای برداشت اختصاصی بافت اندومتریوز هستند. فرد بعد از برداشت تخمدان‌ها دچار یائسگی می‌شود و یائسگی زودرس همچنین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی ، متابولیک و مرگ زودرس را در پی دارد.
اگرچه در برخی موارد، فقدان هورمون‌های تخمدان با رفع درد همراه است اما در برخی دیگر اندومتریوز و علائم آن همچنان باقی می‌ماند. هیسترکتومی گاهی می‌تواند برای معالجه علائم اندومتریوز مانند درد و خونریزی شدید قاعدگی در افرادی که قصد بارداری ندارند ، مورداستفاده قرار گیرد. این روش هم‌روی سلامتی فرد تأثیر دارد، خصوصاً اگر قبل از سن 35 سالگی باشد. یافتن پزشکی که شما با او راحت باشید و بتواند اندومتریوز را مدیریت و درمان کند بسیار ضروری است.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
درمان درد
حمام گرم و یک کیسه آب گرم می‌تواند به انبساط عضلات لگن ، کاهش گرفتگی و درد کمک کند. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی بدون نسخه (NSAIDs) ، مانند ایبوپروفن (Advil ، Motrin IB) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) ، می‌توانند به رفع گرفتگی قاعدگی دردناک کمک کنند.
درمان‌های دیگر
طب سوزنی
این روش نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
همچنین بخوانید: